Τα ψάθινα καπέλα της Λίζας Σαρηγιαννίδου

Κάθε καλοκαίρι, με την μέρα της αναχώρησης για ένα αγαπημένο ελληνικό νησί να πλησιάζει, αναδύεται από τη μνήμη μου ένα γαλλικό ποίημα, το “Le roi de l’ île”  (“Ο βασιλιάς του νησιού”). Στις στροφές του, ο ποιητής, μυθιστοριογράφος αλλά και δημοσιογράφος Georges-Emmanuel Clancier, αναρωτιόταν ποιος είναι ή θα μπορούσε να είναι ο «βασιλιάς του νησιού»: «Είναι ένα κοχύλι;», «Είναι ένα καράβι;» , «Είναι ένα γυμνό πόδι;»… Μήπως «μια σιωπή», «το καλοκαίρι» ή «ο έρωτας»; Σ’ ένα προσωπικό, νοητικό παιχνίδι προσπαθώ λοιπόν κι’ εγώ αυτοσχεδιάζοντας να μαντέψω ποιος είναι, ποιος θα μπορούσε να είναι ο βασιλιάς του νησιού; Φέτος, πολύ πριν πλησιάσει η μέρα για το ταξίδι στο νησί, έχοντας επισκεφτεί την έκθεση «Θερισμός» στην Eleni Marneri Galerie και αντικρύζοντας τα υπέροχα, ψάθινα καπέλα της Λίζας Σαρηγιαννίδου, το αποφάσισα: Ο βασιλιάς του νησιού είναι ένα ψάθινο καπέλο!

Η έκθεση “Θερισμός” που εγκαινιάστηκε στην Eleni Marneri Galerie τον Ιούνιο και θα διαρκέσει μέχρι τις 31 Αυγούστου 2019,  παρουσιάζει μια διαφορετική όψη του καλοκαιριού: Με φόντο χρυσοκίτρινα τοπία ξεθωριασμένα από τον δυνατό ήλιο, αγρότες θερίζουν τα σιτηρά τους ανάμεσα σε πέτρες που καίνε και στάχυα που γέρνουν στον ανεπαίσθητο  αέρα. Αντλώντας έμπνευση από το έργο «Το ψάθινο καπέλο» του Νικολάου Λύτρα, ξετυλίγει στιγμιότυπα ενός αλλιώτικου, ηλιόλουστου τοπίου με κεντρικό σημείο αναφοράς τα καπέλα από ψάθα που από μέσο  προστασίας γίνονται σύμβολο μιας άλλης εκδοχής του ελληνικού καλοκαιριού.

Αντέχοντας στο χρόνο, τα χειροποίητα ελληνικά καπέλα Savapile της Λίζας Σαρηγιαννίδου, που διανύουν σήμερα πάνω από μισό αιώνα ιστορίας τους, γεμίζουν τον χώρο της Eleni Marneri Galerie με τα εντυπωσιακά τους σχέδια και σχήματα. Ο fashion editor Μιχάλης Πάντος επιμελήθηκε κάποια από αυτά, δημιουργώντας συνθέσεις που παίζουν με τις φόρμες, τα χρώματα και τις υφές, καθιστώντας τα καπέλα αυτά μοναδικά, fashion statement αξεσουάρ του σήμερα. Παράλληλα, οι σχεδιάστριες Νίκη Ψυχογιού (Niki Psyhogiou – Sur Mesure Act) και Ειρήνη-Λουίζα Ανδρικοπούλου (Lefkon) δημιούργησαν συλλογές ρούχων με λιτές, άνετες γραμμές που συνοδεύουν τα επιβλητικά καπέλα, ολοκληρώνοντας το καλοκαιρινό outfit.

Με αφορμή αυτή την παρθενική, ατμοσφαιρική παρουσίασή τους -είναι η πρώτη φορά που τα καπέλα της Λίζας Σαρηγιαννίδου παρουσιάζονται σε μια έκθεση σε γκαλερί- (οι πιο ενημερωμένοι βέβαια, θυμόμαστε δημοσιεύσεις τους σε πολλά περιοδικά και, πιο πρόσφατα, διακρίναμε ένα από αυτά στο εξώφυλλο της ελληνικής Vogue), ακολουθήσαμε την Λίζα στο εξίσου ατμοσφαιρικό εργαστήριό της, στου Ψυρρή. Παλιές ραπτικές μηχανές, πρέσες, καλούπια και χειροποίητα καπέλα παντού, συνθέτουν το περιβάλλον στο οποίο εργάζεται, έχοντας αναλάβει την πατρική επιχείρηση και διασώζοντας παράλληλα ένα δύσκολο, παραδοσιακό επάγγελμα που τείνει προς την εξαφάνιση…  

Την πιλοποιία Savapile ίδρυσε το 1960 ο πατέρας της Σάββας Σαρηγιαννίδης. Ανήλικος ακόμη, εργαζόταν σε ένα εργοστάσιο καπέλων στον Πειραιά και καθώς ήταν δημιουργικό και ανήσυχο πνεύμα, βαρέθηκε γρήγορα την μονοτονία του καταμερισμού της εργασίας (δούλευε μόνο στην πρέσα). Θέλησε να διδαχτεί την τέχνη της πιλοποιίας σε κάθε της στάδιο αλλά όταν ζήτησε από τις γυναίκες στο εργοστάσιο να του διδάξουν πώς να ράβει τα καπέλα του είπαν: «Σάββα, η τέχνη δεν μαθαίνεται, κλέβεται». Τότε κι εκείνος πήρε μια μηχανή στο σπίτι, χρησιμοποίησε για πρώτα του καλούπια ένα τηγάνι και μια γλάστρα και προσπάθησε να φτιάξει το πρώτο του καπέλο. Όταν πλέον τα κατάφερε, έπαιρνε το καραβάκι, πήγαινε στη Σαλαμίνα και πουλούσε τα καπέλα του στην παραλία. Με εκείνη την πρώτη του μηχανή, άνοιξε και το δικό του εργαστήριό στου Ψυρρή, στην οδό Αγ. Ελεούσης. Η πιλοποιία Savapile στεγαζόταν στον ίδιο εκείνο χώρο από το 1960 μέχρι και το 2016 όταν -με επικεφαλής πλέον τη Λίζα- μετακόμισε στο υπόγειο ακριβώς απέναντι. Στο ατμοσφαιρικό της εργαστήριο βρίσκουμε κυρίως ψάθινα καπέλα σε διάφορα στυλ και σχέδια -«αυτή είναι η εξειδίκευσή μας» τονίζει η Λίζα που έχει επίσης σπουδάσει οικονομική διοίκηση. Στέλνει τα καπέλα της σε πολλά ελληνικά νησιά, σε επιλεγμένα καταστήματα. «Κατασκευάζουμε όμως και ναυτικά κασκέτα, το παραδοσιακό, ελληνικό “καπελάκι του Ζορμπά” που εξάγουμε στην Αμερική» λέει η πιλοποιός που πειραματίζεται επίσης δημιουργώντας τσάντες, βεντάλιες και άλλα αντικείμενα από ψάθα.   

«Ο πατέρας μου είχε φτιάξει μάλιστα και το πρώτο ελληνικό χειροποίητο κράνος, όταν είχε πρωτοβγεί τότε ο σχετικός νόμος που επέβαλλε να φορούν κράνη όσοι οδηγούσαν μηχανάκια! Την πατέντα είχε βέβαια το εργοστάσιο όπου δούλευε αλλά εκείνος το υλοποίησε πρώτη φορά» μας πληροφορεί η Λίζα προσθέτοντας με θαυμασμό: «Γενικά, ό,τι έχω δει μέχρι σήμερα σε περιοδικά, πολλές ιδέες που μου έχουν κατά καιρούς ζητήσει, σε σχήματα, σε καλούπια, οτιδήποτε, ο μπαμπάς μου το είχε ήδη φτιάξει! Δεν ξέρω πώς, δεν έπαιρνε περιοδικά, δεν πήγαινε σε επιδείξεις και τότε φυσικά δεν υπήρχε το ίντερνετ και τόση πληροφόρηση! Ήταν πολύ εμπνευσμένος άνθρωπος και είχε πρωτότυπες ιδέες». Με ιστορία που ξεπερνά τον μισό αιώνα, η πιλοποιία Savapile επιβίωσε και από περιόδους έντονης κρίσης, όπως το 1990 όταν πρωτοήρθαν σε μεγάλες ποσότητες εισαγόμενα καπέλα από την Κίνα. «Πριν από λίγο καιρό, πάλι, η ψάθα ήταν δυσεύρετη! Την φέρνω από την Ιταλία και όχι μόνο δεν μπορούσα να βρω χρωματιστές ψάθες αλλά παρατήρησα ότι είχε λιγοστέψει ακόμη και η ποσότητα στο ματσάκι. Όταν αναρωτήθηκα γιατί, ο υπεύθυνος μου είπε πως τελειώνει πια η ψάθα, θα την αντικαταστήσει το χαρτί…Ευτυχώς όμως, πρόσφατα επιβεβαίωσα ότι ξαναβγάζουν ψάθες. Δεν είναι εύκολο, η ψάθα πλέκεται στο χέρι, οι άνθρωποι που κάνουν αυτή τη δουλειά είναι αφανείς ήρωες και το κόστος είναι εύλογα πιο αυξημένο» εξηγεί η Λίζα. Το χειροποίητο ψάθινο καπέλο όμως, παρατηρούμε κι’ εμείς, σε πείσμα των αντιξοοτήτων κάνει μια δυναμική επάνοδο! Υπάρχει ένα πιο ψαγμένο κοινό που το προτιμά από τα χάρτινα και που εκτιμά την χειροποίητη δουλειά έναντι της βιομηχανοποιημένης.    

Οι πιο αγαπημένες παιδικές μνήμες της Λίζας περιλαμβάνουν πάντα το εργαστήριο! «…αλλά ας πάμε ακόμη πιο πίσω: Κατ’ αρχάς, οι γονείς μου γνωρίστηκαν στο εργαστήριο. Η μητέρα μου πήγε ν’ αγοράσει ένα καπέλο κι’ έτσι ερωτεύτηκαν και μετά παντρεύτηκαν» μου διηγείται κι’ όταν της λέω ότι η σκηνή μου θυμίζει παλιό ελληνικό κινηματογράφο, η Λίζα που διαθέτει αστείρευτο χιούμορ, μου λέει «κι’ εγώ τώρα που το λέμε, ασπρόμαυρα το σκέφτομαι!». Στη βάφτισή της, ήταν το πρώτο παιδάκι που είχε μπομπονιέρα με ψάθινο καπελάκι, κάτι ασυνήθιστο τότε, φτιαγμένο φυσικά από τα χέρια του μπαμπά της. «Πήγαινα από μικρή στο εργαστήριο. Όταν ακόμη δεν ήμουν σε θέση να βοηθήσω κι’ εγώ στην κατασκευή των καπέλων, περίμενα να τελειώσει ο μπαμπάς μου τη δουλειά για να πάμε βόλτα στο Βασιλικό κήπο, μετά για λουκουμάδες ή στο θέατρο…» θυμάται. Η αδελφή της πήγαινε κι’ αυτή αλλά ένα έκζεμα που επιδεινωνόταν με τα υλικά  της πιλοποιίας την απέτρεψε από το ν’ ασχοληθεί επαγγελματικά. «Με στήριξε όμως πολύ, όπως και οι φίλοι μου, στάθηκε βράχος ώστε να μπορέσω να κρατήσω το εργαστήριο, όταν ο μπαμπάς μας αρρώστησε και έφυγε από τη ζωή… Όσο για τη μητέρα μου, ακόμη και σήμερα με βοηθάει, φτιάχνει εξαιρετικά κορδονάκια με το βελονάκι!».

Ποια είναι τα πιο σημαντικά πράγματα που πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη μας όταν αγοράζουμε ένα καπέλο; την ρωτώ. «Καταρχήν να είναι σωστό το νούμερό σου! Αυτό είναι εύκολο να το καταλάβεις, όπως όταν δοκιμάζεις ένα παπούτσι που σου εφαρμόζει σωστά. Δεν πρέπει ούτε να σε πιέζει για να σε πιάσει πονοκέφαλος μετά από λίγη ώρα, ούτε να σου είναι εντελώς χαλαρό και όταν κουνάς το κεφάλι σου να πηγαίνει κι’ αυτό πέρα-δώθε» εξηγεί η Λίζα. «Έπειτα, το υλικό είναι επίσης βασικό. Αν αγοράσεις ένα χάρτινο καπέλο θα ξέρεις ότι δεν πρέπει να το βουτήξεις στη θάλασσα, ένα ψάθινο πάλι μπορείς να το κάνει ό,τι θέλεις. Εκτός βέβαια από αυτό που βλέπω κάποιες φορές, το ν’ αφήνουν δηλαδή στο παρμπρίζ του αυτοκινήτου ψάθινα καπέλα με τις ώρες! Αυτό είναι ό,τι χειρότερο γιατί η ψάθα είναι ουσιαστικά χόρτο και ξεραίνεται. Συστήνω, όταν δεν τα φοράμε, να τα τοποθετούμε κάπου που δεν θα τα  χτυπάει ο ήλιος. Για να διατηρήσουμε ένα ψάθινο καπέλο, μπορούμε -αφού περάσει ένας χρόνος από την αγορά του- να το ψεκάζουμε μια φορά το χρόνο με λίγο νεράκι για να κρατήσει λίγη υγρασία. Γενικά, ένα ψάθινο καπέλο αντέχει πάρα πολλά χρόνια. Θα σκουρύνει ίσως λίγο το χρώμα του, όπως σκουραίνουν τα δέρματα, αλλά θα πάθει τίποτα…».

Πώς διαλέγεις το σωστό καπέλο για την κάθε περίσταση; τη ρωτώ. «Τα ψάθινα καπέλα είναι κυρίως καπέλα ημέρας. Στην πόλη δεν θα φορέσεις ένα πολύ μεγάλο, αυτά θα τα φορέσεις στην παραλία, στο νησί ή στο σκάφος. Σε μέρη που έχει πολύ αέρα θα βάλεις ένα κορδελάκι για να το δέσεις» λέει η Λίζα που αγαπά ιδιαίτερα τα φλατ boater καπέλα. Τα φορά πολύ και η ίδια και της αρέσει να πειραματίζεται με το στυλ τους και να δημιουργεί νέα σχέδια αλλάζοντας το πλάτος στα μπορ τους. «Μπορείς να τα βάλεις με τα πάντα, από φορέματα μέχρι κοστούμια, από το πρωί στην πόλη ή στην παραλία μέχρι το απόγευμα για καφέ ή σε μία βάφτιση… Δεν υπάρχει στυλιστικός περιορισμός» λέει η Λίζα που νιώθει πολύ χαρούμενη όταν παίρνει feedback από τη δουλειά της. «Καθώς εστιάζω κυρίως στο να δουλεύω στο εργαστήριο, νιώθω πολύ χαρούμενη όταν -όπως στην έκθεση στη γκαλερί της Ελένης Μαρνέρη -βλέπω ανθρώπους να τα δοκιμάζουν με ενθουσιασμό ή όταν με ταγκάρουν στο Instagram σε φωτογραφίες όσοι τα φορούν και τα χαίρονται!». Μια ματιά, εξάλλου, στο Instagram του Savapile αποδεικνύει το προφανές: Υπάρχουν οφέλη, πρακτικά (ιδιαίτερα σε μια χώρα ηλιόλουστη σαν την δική μας) και στυλιστικά όταν φοράς ένα ψάθινο καπέλο: «Πρακτικά, έχουμε απόλυτη προστασία από τον ήλιο. Διαπνέει κιόλας η ψάθα, είναι ένα υλικό μέσα από το οποίο περνάει ο αέρας, πιο φιλικό για το καλοκαίρι απ’ ότι το ύφασμα και φυσικά πιο ανθεκτικό από το χαρτί.

Στυλιστικά, σε κάνει να ξεχωρίζεις πραγματικά, είναι ένα γοητευτικό αξεσουάρ! Όπως, άλλωστε όλα τα είδη καπέλων» καταλήγει η Λίζα. «Θα είχε άραγε τόση επιτυχία η διαφήμιση των Marlboro χωρίς τους cowboys με τα καπέλα τους; Και πώς θα έδειχναν οι σκηνές της ταινίας Casablanca χωρίς ο Humphrey Bogart να φορά τo θρυλικό Borsalino fedora του;».

• Savapile, Αγ. Ελεούσης 14, Ψυρρή, τηλ. : 210 3217087

• Eleni Marneri Creative Gallery, Λεμπέση 5-7 & Πορίνου 16, Μακρυγιάννη (μετρό Ακρόπολη) Αθήνα, τηλ. 210 8619488

www.elenimarneri.com